Winkler: Dialecticon

Home. Testeditie. 14.02.00.
Fanmail: hjh@liacs.nl

Schouwen (Burg)

/bl. II:181/ De tongvallen van Zeeland beoosten Schelde, van de eilanden Schouwen, Duiveland, Tolen en Filipsland dus, vormen aan afzonderlijke groep van het zeeuwsch, tegenover de tongvallen van Zeeland bewesten Schelde of van de eiland Noord- en Zuid-Beveland met Wolfaartsdijk, en van Walcheren. Eerstgenoemden hellen eenigszins naar het vlaamsch over. Toch is het verschil tusschen beide tongvallegroepen slechts gering en onwezenlijk.

De plattelandstongvallen van de eilanden Schouwen of 't Land van Zieriksee en Duiveland zijn onderling nagenoeg geheel gelijk. Ik wil hier dan ook slechts een enkele proeve meedeelen van die tongvallen.

Te Zieriksee spreekt men hoe langer hoe meer modern hollandsch of slechts zwak gekleurd zeeuwsch; te Brouwershaven meer algemeen goed zeeuwsch.

Over den tongval van Schouwen vindt men eenige bijzonderheden van de hand des heeren H. M. C. van OOSTERZEE, in den Zeeuwschen volks-almanak voor het jaar 1846. In het tijdschrift Europa, jaargang 1870, komt een stuk voor, waarin zeer vele zeeuwsche woorden en uitdrukkingen opgenomen zijn; dit stuk is ook onder den titel Potloodschetsen uit het land van Zierikzee door W. N. WOLTERINK, in 1870 te Dordrecht afzonderlijk uitgegeven. Deze novelle, of hoe het heeten moet, is uit een dialectologisch oogpunt beschouwd, van uiterst geringe waarde en moet met voorzichtigheid worden gebruikt. De schrijver er van heeft eenige zeeuwsche woorden en uitdrukkingen hooren gebruiken, heeft die verzameld en in zijn geschrift te pas gebracht; maar tot het wezen van den zeeuwschen tongval is hij niet doorgedrongen. Hij heeft de Zeeuwen nog niet eens leeren verstaan. Zoo geeft hij aan zijn Zeeuwen nu en dan het woordje yes en jes in den mond, als ze ja willen zeggen, volkomen alsof de Zeeuwen dit engelsche woordje werkelijk gebruikten en alsof dit goed zeeuwsch was. Dit is intusschen volkomen onwaar. Het zeeuwsche ja op zich zelve luidt als jæ; maar de Zeeuwen antwoorden zelden op eenige vraag met jæ alléen; vraagt men b. v. zijt gij koud? dan luidt het antwoord jæ ik of snel gesproken jæk; vraagt men: is hij koud? 't antwoord luidt: jæ hij, jæ hi, snel gesproken jæi; vraagt men: loopt dat kind al? men zal antwoorden jæ het, jæ 't, snel gesproken jæt of jet. Zoo is het ook met het vermeende engelsche yes of jes der Schouwenaars en Duivelanders. Dit jes is niets anders als /bl. II:182/ een samentrekking van jæ zi, ja zij, als antwoord op een vraag als deze: gaat Tannetje mee? jæ zi, jæ ze, jæs, jes; leggen uwe kippen al? jæ zi of jes. Deze wijze van antwoorden is ook over geheel West-Vlaanderen en Fransch-Vlaanderen verspreid.

135.
DE GELIJKENIS VAN DEN VERLORENEN ZOON IN DEN TONGVAL VAN HET DORP BURG OP SCHOUWEN.

Medegedeeld door den heer J. A. Manus van der Jagt, hoofdonderwijzer te Burg.
Juli 1870.
(In nederlandsche spelling.)
  1. 'N zeker mens ad twèë zeuns.
  2. In den jongsten van ulli zei tegen z'n voader : voader! geef m'n 't dè{e}l van 't goed da' m'n toekomt. In i dèëlde ze 't goed.
  3. In niet veel dægen dæærop, toe de jongste zeune olles bi mekoare vergæærd ad, is i èëne gereisd næ 'n vaar land, in dæær eit i z'n goed deur ebrocht, in i leefde in overdææd.
  4. In as i 't ollemæle verteerd ad, wier dæær 'n gròëten ongersnòëd in dat land in i begon gebrek te liën.
  5. In i giing èëne in kwam bi èën van de burgers van dat land, in die stierde 'm op z'n land om de verkens te weien.
  6. In i wou grææg z'n buuk vulle mit 't èëten, dat de verkens æten, mar niemand gaf 't 'm.
  7. In toe i z'n eige bedocht ad, zei 'n: oeveel errebeiers van m'n voader è' 'n overvloed van bròëd in ik vergæ van onger.
  8. Ik zal opstæ in næ m'n voader gæ in ik zal 'm zeie: voader! ik è gezondigd tegen den emel in tegen joe.
  9. In ik bin nie meer wæærd om je zeune 'noemd te worre; mææk m'n as èën van je errebeiers.
  10. In i stong op in i giing næ ze voader; in as i nog voare van 'm was, zag ze voader 'm al ankomme in die wier inwendig mit meelië bewoge; i liep næ z'n toe, vil 'm om z'n ols in koste 'm.
  11. In de zeune zei tegen 'm: voader ! ik è' gezondigd tegen den emel in tegen joe, in ik bin nie meer wæærd om je zeune 'noemd te worre. /bl. II:183/
  12. Mar de voader zei tegen z'n knechs: briingt 't beste pak kleeren ier in doet 'm dat an, in geef 'n riing an z'n and in schoenen an z'n voeten.
  13. In briingt 't gemaste kolf in slacht 't, læte m'n èëte in vrooilik weze.
  14. Want deze zeune van me was dòëd in i is weer levendig geworre; in i was verlore in i is gevonde. In toe begonne ze vrooilik te weze.
  15. In z'n ouste zeune was in 't veld; in toe i dichte bi uus kwææm, oord' i 't gezang in 't gedans.
  16. In toe i èën van de knechs gerope ao', vroeg i wat dat mocht weze.
  17. In die knecht zei tegen 'm: wel ! je broer is gekomme in je voader eit 't gemaste kolf geslacht, omdat i 'm gezond vromme gekregen eit.
  18. Mar i wier boos in i wou nie binne komme; dæærop giing ze voader næ bute in bidde 'm.
  19. Mar de zeune zei tegen z'n voader: kiik noe is an! ik diene je noe ol zoo veel jæren in 'k è' nog nooit je gebod overtreë, in j' ei' me nog nooit 'n bokje gegeve da 'k mi' me vrinden is vrooilik kon weze.
  20. Mar noe dat deze zeune van je terug gekommen is, die je goed mit oeren deur gebrocht eit, noe ei je voor 'um 't 'maste kolf eslacht.
  21. In i zei tegen 'm: kind ! ji bin oltoos bi m'n, in ol 't mine is 't joeë.
  22. M'n oore dan vrooilik in bli te wezen; want deze broer van je was dòëd in i is weer levendig geworre, in i was verlore in i is vromme gevonde.

AANTEEKENINGEN

De èë klinkt als een zeer scherpe, lange e, bijna als de friesche ea, die door een toonlooze e gevolgd wordt. De òë eveneens als een zeer scherpe, lange o, bijna als ao, die door een toonlooze e gevolgd wordt. De oa klinkt tusschen de o en a in, even als de æ tusschen e en a in. De è klinkt als in 't fransch.
11. Zeuns, zoonen; zo ook weunen, wonen; eunink, honig, enz.
12. Ulli, hulli, hunli, hunlieden, hen. Zie vs. 15 bl. 136 II.
Voader klinkt tegenwoordig meestal met een zuivere, lange a op hollandsche wijze; voader geldt te Burg voor ouderwetsch.
13. De onvolkomene a voor l wordt, evenals in 't engelsch en friesch, als een onvolkomene heldere o uitgesproken; dus
ol, al; olles, alles; ols, hals; kolf, kalf, enz. Zie vs. 13 bl. 28 II.
Èëne, henen, heen.
Vaar, ver, maar in vs. 20 voare, verre: zie vs. 13 bl. 169 II.
15. Giing, ging, wisselt af met gong. Zie vs. 20 bl. 47 II.
Stierde, stuurde; zie vs. 14 bl. 174 II op dierte.
17. È', ebbe, ebben, hebben.
18. Opstæ, opstaan en gæ, gaan; zie vs. 18 bl. 170 II.
Zeie, zeggen; zoo ook leie, leggen; deze regelmatige vormen hoort men in andere zeeuwsche tongvallen weinig of in 't geheel niet. Zie vs. 18 bl. 42 I.
19. 'Noemd, enoemd, genoemd. Het oorspronkelijke zeeuwsch heeft de toonloze e voor de verledene deelwoorden; ze gaat echter in 't vlugge spreken dikwijls verloren. Maar tegenwoordig komt de modern hollandsche en nederlandsche vorm met 't voorvoegsel ge meer en meer in zwang. Er heerscht tegenwoordig in de zeeuwsche tongvallen veel willekeur in 't gebruik van ge (genoemd) en e (enoemd), zoowel als in 't weglaten van 't voorvoegsel ('noemd). Dit hangt af van de welluidendheid en van de meer of mindere moeite die de spreker aanwendt om hollandsch en niet zeeuwsch te spreken.
20 Næ z'n tæ, naar hem toe; zie vs. 27 bl. 175 II.
25. Kwææm, wisselt in 't gebruik af met kwam.
27. Vromme, verknoeid van weeromme, weerom.
De tongval van 't eiland Duiveland komt geheel met dien van Schouwen overeen. Slechts in enkele woorden kan men eenig verschil opmerken, b. v. in 't duivelandse zunne en tunne, op Schouwen zun en tun, zon en ton, enz.
Johan Winkler: Algemeen Nederduitsch en Friesch dialecticon. - 's Gravenhage : Nijhoff, 1874.