Winkler: Dialecticon

Katwijk

De tongval van het dorp Katwijk aan zee verschilt slechts zeer weinig van dien van het naburige zusterdorp Noordwijk aan zee. Maar de katwijker visschers spreken nog een weinig breeder; de ij die te Noordwijk haar klank behoudt (behalven in Rainsburg, Rijnsburg) wordt te Katwijk algemeen als ai uitgesproken, en de ou van oud, houd, jou, enz. die te Noordwijk ou blijft, wordt te Katwijk duidelijk als au uitgesproken. Met de h wordt te Katwijk niet beter geleefd dan te Noordwijk en de w spreken ook de Katwijkers volkomen zóo als de Engelschen en onderwetsche Friezen uit.

121.
DE GELIJKENIS VAN DEN VERLORENEN ZOON IN DEN TONGVAL VAN HET DORP KATWIJK AAN ZEE.

Medegedeeld door den heer J. KNEPPELHOUT, letterkundige te Oosterbeek.
Mei 1871.
(In nederlandsche spelling.)

11. D'r was eris 'n man, die twie jonges hai, de ien 'n pæær jæærtjes auer as d'ander.
12. De jongste zai 'ris op 'n keer teuge z'n væder: væder! geef me me deeël van de urfenis. In toe deeëlde de væder z'n geld in goed in gaf 'm z'n porsje.
13. In toe die jonge de daitjies beet hai, is i op rais egææn næ 'n ær vort land, zooa mæær næ 't endje van die booaze, zundige wörreld; in dat land leefden i zooa roukelooas dat i al z'n daitjies dæær d'r deur brocht, en z'n dubbeltjies zooa mæær z'n broukzakke uit vlooage.
14. In toe i gien eentjie meer in z'n zakke hai, toe kwam 'i, n arrege skræælte in 'n diere taid in dat aige land, zooadat de mense de stikke brooad uit mekæærs mond keke; in toe begon i ooak gebrek te laie.
15. Toe gong i heen in vervougde z'n aige bai 'n boer van dat land in die stierde 'm op z'n land om de varkes te waie. /bl. II:123/
16. Hai won nau wel grææg mee ete van 't voer dat de varkes vraate, mæær gien ien wou it 'm geve.
17. Nau brocht de honger 'm tot nænken in i zai bai z'n aige: ik bin toch gek ooak! hoeveul knechte van me væder hebbe niet ooavervloed van brooad en ik vergæ hier van den honger!
18. Ik zel opstæn in næ me væder gææn in ik zel zegge: væder! ik heb ezundigd teuge den hemel en teuge jou.
19. In nau bin ik iet meer wæærd jau zeun enoemd te worde; mææk me mæær as ien van jau arrebaiers!
20. In toe stond i op in gong næ z'n væder toe; in toe i nog 'n heel end van huis of was, toe zag z'n væder 'm al in de vorte ankomme, in die liep 'm al in 't emoed, viel 'm om z'n nek in zoende 'm.
21. Toe zai de zeun: væder! ik heb zunde edææn, mæær ik heb berau ; ik bin iet meer wæærd jau zeun enoemd te worde, dæær bin 'k te slecht vooar; mæær ik wul jau arrebaier weze.
22. Mæær de væder riep ien van z'n knechte in zai: hææl eris gou 't mooaiste pak kleere in trek 't 'm an in geef 'm 'n ring an z'n vinger in skoene an z'n biene.
23. Hææl ooak 't vette kalf, da' w' emest ebbe, in slacht dat. Læte w' ete in vrooalik weze.
24. Want deuze zeun van me was dooad in nau leeft i weer; hai was verlore in nau hebbe we 'm weer evonde. In toe begonne ze vrooalik te weze.
25. De auste zeun was in 't veld in toe die t'huis kwam, hoord'i 't zingen in 't dansen.
26. Toe vroeg i an ien van z'n væders knechte: wat beurt er? 'T is of de wörreld vergææt ! Binne ze gek eworde om zooa te gææn zinge ?
27. In die knecht zai teugen 'm: wel ! jan broer is weer 't huis ekomme in jau væder hait 't vet emeste kalf eslacht uit blaiskap dat i zooa gezond weer 't huis ekommen is.
28. Toe wei-d die auste jonge dol van naidichaid in i wulde niet in huis komme; in z'n væder kwam næ 'm toe in bad 'r 'm om.
29. Mæær i zai: kaik! ik eb jau nau al zooa lang ediend in ik eb nog nooait jau gebod ooavertreë en voor main heb i nog /bl. II:124/ nooait 'n bokki eslacht dat ik mit me kammeraas oak eris vrooalik kon weze.
30. Mæær nou deuze zeun van jau weer 't huis ekomme is, die rakkert, die jau geld in goed zooa roukelooas d'r deur hait ebrocht, nau lææt je voor zain 't vet emeste kalf slachte.
31. Mæær z'n væder zai: wel! me jonge ! jai bint altaid bai me in al 't maine is ooak 't jaue !
32. Wees dan toch blai ! want jau broer, die we dochte dat dooad was, is weer levendig eworde; in we miende dat i verlore was in nau hebbe we 'm weer 'evonde.

AANTEEKENINGEN.

11. Twie, twee; zoo ook ien, een, stien, bien, gien, miene voor steen, meenen, enz. Zie 14 bl. 119 II.

Auer, ouder, door de gewone, hollandsche uitslijting der d en de katwijksche uitspraak van den ouklank als au; zoo ook kaut, koud; gaut, gaue, goud, gouden; rau, rouw, enz.

12. Deeël, deel, enz. wordt oven als in 't Overmaassche en in Zeeland in twee lettergrepen uitgesproken.

Urfenis of örfenis, erfenis; zie 34 bl. 120 II.

13. Daitjies, duitjes; zie 36 bl. 120 II. De verkleinvorm tjie en jie, nederlandsch tje en je, is aan het katwijker strandhollandsch eigen; zoo zeit men ook dubbeltjie, eentjie, maisjie, enz. Zie vs. 13 bl. 471 I en 2 bl. 358 I.

Vort, ver, verre; zie vs. 13 bl. 76 II op vort.

Zundige, zondige; zie 15 bl. 119 II.

Wörreld, wereld; zie 34 bl. 120 II.

Roukelooas, roekeloos; zie 13 bl. 118 II.

14. Dier, duur, zoo ook vier, vuur, stieren sturen; enz. even als in Zeeland en in veel zuidnederlandsche tongvallen. Zie vs. 17 bl. 24 II. Deze uitspraak was in vorige eeuwen in Nederland zeer algemeen en ook in de schrijftaal overgenomen. Ze bestaat nog (om het rijm) in het overal in Nederland bekende rijmke:

Jan, brandt de lamp nog?
Ja, moeder! als een lier!
Abraham, wat doe je daar?
Ik zoen de meid bij 't vier!

/bl. II:125/

Aige, eigen, zelfde. Zie vs. 15 bl. 109 II.

Stikke, stukken; zie 48 bl. 121 II.

18. Zel, zal; zie vs. 18 bl. 47 II.

19. Iet, niet; zie 4 bl. 117 II.

20. in 't emoed, te gemoet; zie vs. 20 bl. 403 I op in de muit.

Nek, nooit hals.

22. Skoene an z'n biene; zie vs. 22 bl. 28 11 op skoene.

26. Beurt, gebeurt, overeenkomende met het friesche barre, gebeuren; zoo ook in 't strandhollandsch looave, in 't friesch leawe, in 't nederlandsch gelooven. Deze vormen, zonder het voorvoegsel ge, zijn oorspronkelijker.

30. Zain, hem; zie vs. 30 bl. 114 II.