Winkler: Dialecticon

Home. Testeditie. 14.02.00.
Fanmail: hjh@liacs.nl

Platste Spraak te Utrecht

/bl. I:357/

73.
DE GELIJKENIS VAN DEN VERLORENEN ZOON IN PLATSTE SPRAAK DER LAAGSTE KLASSE DES VOLKS TE UTRECHT.

Medegedeeld door den heer L. GERHARDT, hoofdonderwijzer te Utrecht.
October 1871.
(In nederlandsche spelling.)
D'r was 'us 'n man, die had twée zuens. De jongste zee: voader! gee' me m'n urfenis 1, da' gaai ik de wije wæreld in. Z'n voader dee 't; in 'n hortsi 2 d'r an snée 't jochi 3 uet. Moar al héel gou was al z'n lieve gelletsi noa de moan. De grooste porsie hadde de mooie messies 4 'm afgevokke 5, want d'r gong die reiduur 6 noa toe. Nou dée die z'n bes om iewers 7 an 't werk te komme, moar i kon niewers terech omdat i d'r zoo rottig uetzag. Hij liep lans de hueze te schooie om 'n snéetsi broad. Op 't lange les kwam die bij iemand, die 'm noa 't land lie' choan om de verkes te hueie 8. Da' fond i 'n erch lée 9 werk in i doch in z'n aiges: wa' bin ik toe gekomme ? Ik ze' moar weer noa m'n voader toe choan in vroage oft i m'n as knech wil gebrueke, want nou lei 'k toeh erremoei.
Zoo gezèèd, zoo gedoan; moar toe z'n voader 'm an zag komme liept i aiges noa 'm toe in huelde van blijskap. Hij had net 'n kallef vet gemes in da' mos voort geslach worde in d'r wier 'n chroot fees gevierd. Toe de ouste zuen na hues kwam, docht i: wat zou d'r toch te doen weze da' ze zoo'n pret hebbe, in i vroagde 't an 'n knechi en di vertelde 'm 't héele geval. Toe wierd i erch boos, want i was 'n rechte léejas 10. Z'n voader gong noa 'm toe in zee: jochi ! kom nou toch binne, want je broer, die wech chewees is, is weer teruch chekomme! Moar i wou nie in i zee: néen! ik eb altij choed opgepas in je heb nog nooit 'n geitsi voor me geslach; moar voor hum, die al z'n leve nie chedeuch heit, in die al je geld bij de hoeren gebroch heit, voor zoo'n rotzak moak i zoo'n stantsi 11. /bl. I:358/

AANTEEKENINGEN

De ue klinkt als een eenigszins gerekte, onvolkomene u die door een toonlooze e wordt gevolgd; bijna zoo als de eui der Hagenaars. De ée als een scherpe e die iet of wat naar de i overhelt en door een toonlooze e wordt gevolgd. De oa tusschen o en a in.
1. Urfenis, erfenis, even als men voor erfde ook örf of urf zeit. Ook in andere plaatsen, vooral in Holland behoort dit tot de volkstaal.
2. Hortsi, hortje, poosje; zie vs. 13 bl. 328. Het utrechtsche hortsi staat eigenlijk voor hortsje en dit door de verwisseling van tsj voor k, voor 't verouderde hortke, hortken; even als ook in deze vertaling gelletsi, geldje, voor: gelletsje, gelletke, gelletken, geldeken; snéetsi, sneedje, voor: sneetsje, sneetke, sneetken, snedeken; geitsi, geitje, voor geitsje, geitke, geitken; stantsi, standje, voor stantsje, stantke, stantken, standeken. De hollandsche verkleinvorm op i in plaats van 't nederlandsche je komt hier zoowel voor als de oude verkleinverm op ke, dat hier evenals in Friesland, als tsj wordt uitgesproken. Zie vs. 27 bl. 355 en vs. 13 van de vertaling inden tongval van Leeuwarden.
3. Jochi, jochje, jongetje; zie vs. 19 bl. 355.
4. Messies, meisjes, van messi, mesje, meisje. Ook in vele streken van Brabant is meisje, meske of mesken.
5. Afgevokke of afgevekt, van afvekke, afnemen, afpakken, afstelen.
6. Reiduur, ook reidurig, gedurig.
7. lewers en niewers, ergens en nergens ; zie vs. 15 bl. 313.
8. Hueje, hoeden; zie vs. 15 bl. 355.
9. Lée, naar, min, slecht. Dit woord is even als 10. Léejas, een naar, slecht mensch, afkomstig van het verouderde leed. Zie vs. 28 bl. 332.
11. Stantsi, standje, is elders gewoonlijk in min gunstigen zin, als voor: oploop op straat, ruzie, enz. in gebruik.
Nog eenige andere woorden die in den utrechtschen tongval in gebruik zijn, maar voor zoo verre mij bekend is, elders niet voorkomen, zijn de volgenden: richt, (recht?) kort, b. v. deze weg is richter, korter; kroel, b v. 'kroel om, een boschje of een blok huizen om; houtschild, zakkedrager; keezeleenen, kiezelsteenen, schuppelooien, schommelen; schobbetjes maken, de school verzuimen; vikken, handen of vingers, enz.

/bl. I:359/ De tongval die in het overige, westelijke gedeelte van de provincie Utrecht gesproken wordt, in de Vechtstreek dus en in de zogenoemde utrechtse Venen, even als in de omstreken van de stadjes Montfoort en IJsselstein, behoort tot de hollandse groep. Het heeft mij niet mogen gelukken een vertaling in eenigen tongval van deze landstreek machtig te wordden. De tongval verschilt er weinig of niets van die welke in de aangrenzende streken van Holland, van Amstelland dus en Rijnland, en van de omstreken van Gouda en de Alblasserwaard gesproken wordt. /bl. I:360/

Johan Winkler: Algemeen Nederduitsch en Friesch dialecticon. - 's Gravenhage : Nijhoff, 1874.