Winkler: Dialecticon

Home. Testeditie. 14.02.00.
Fanmail: hjh@liacs.nl

Amsterdam

/bl. II:93/ [..] ze is dit tevens, hoewel dan ook minder sterk, aan alle hollandsche tongvallen. Het is de gewoonte om tusschen twee klinkers een n of eenig andere medeklinker, die er maar best past, in te schuiven, om daardoor elke storende gaping te vermijden en de woorden zoetjes in elkander te doen vloeien. De Amsterdammers maken hier door dikwijls van twee, drie en meer woorden als éen, of plakken de slotmedeklinker van een voorgaand woord vóor het begin van 't volgende woord, als dit met een klinker begint. Een echte Amsterdammer b. v. die het bekende rijmpjme Van VONDEL opdreunt, zal dit zóo doen :
Och Heer! wil mijn verlosse
Van deze deense nosse,
Nen brenge, na mijn wense,
Nin Holland bij de mense.
De volgende vertaling in den kalverstraatsch-amsterdamschen tongval kan als type van amsterdamsche volksspreektaal gelden, niet te plat noch te hoog. Ze is zóo als een burgerjufvrouw van den ouden, echt amsterdamschen stempel de gelijkenis van den verlorenen zoon "op 'n zondag-en-avend bij 'n koppi suikelaat en 'n kaki-j-an 'r kindere" zou vertellen.

Dit echte amsterdamsch uit de Kalverstraat is tegenwoordig ook al sterk in verval. Allerlei vreemdelingen hebben het gebied van de Kalverstraat veroverd, en van de echte oude Amsterdammers zijn er in de Kalverstraat nog maar weinige exemplaren over. De hedendaagsche bewoners van de Kalverstraat spreken fransch, hoogduitsch, italiaansch, vlaamsch en brabantsch, of joodsch- en modern hollandsch.

116.
DE GELIJKENIS VAN DEN VERLORENEN ZOON IN DEN TONGVAL VAN DE STAD AMSTERDAM. (KALVERSTRAATSCH)

Medegedeeld door den heer J. TER GOUW, te Amsterdam.
November 1870.
(In nederlandsche spelling.)
  1. D'r was-ereissies 'n man-en die hat twee zoons. D'ouste was 'n beste jonge, ma'r de kleinste was 'n platje. /bl. II:94/
  2. Toe ze nou-w-allebei groot ware geworde, zei de jonkste tenge z'n vader: vader! uwe zou m'n 'n groot plesier doen-as-uwe mijn m'n errefporsie gaf. Goet-jonge! zei de vader, en hij gaf 'm zooveel-as 'm toekwam.
  3. En toe pakte-n-i z'n boeltje bij mekaar-en nam-afscheit van z'n vader-en z'n heele femielje-n-en maakte dat-i de poort-uit kwam. Hij reisde heel ver weg na'n vreemd land, waar-i Got noch goet mensch kende. Maar-omdat-i de gebraaie haan-uithing, kreeg-i heel gou 'n heele boel goeie vrinde, die 'm van de wal in de sloot hielepe. En zoo verteerde dat wittebrooskeentje-n-al z'n lieve duitjes-op 'n heel onordenteleke menier.
  4. Ma'r 't brak 'm leelik-op ! Toen-i geen duit meer hat, ginge de goeie vrinde schoot-en lieten 'm zitte as 'n-uil-in doosnoot. 'T was net 'n dure tijt-ook-en en d'r kwam 'n-erge hongersnoot-in dat lant-en hij lee gebrek.
  5. Toe ging-i huis-an huis vrage-n-of ze-n-ook 'n knecht-of 'n jonkmaatje fan-noode hadde, ma'r niemand wou 'm hebbe-n-om-dat-i-j-er zoo pieterig-uitzag. Eindelik kwam-i-j-'n varrekesboer teuge-n-en die zei: ga ma'r na buite-n-op me lant, tan kei-j-op me varrekes passe.
  6. Ma'r-och, ma'r-och! wat hat-i 't da'r miserabelig ! Te veul om te sterreve-n-en te weinig-om te leve. Hij kreeg niet-eens 'n botram-op z'n tijd. Hij soebatte-n-of-i niet 'n happi mee mocht-ete van 't voer dat de varrekes krege, ma'r dat wou z'n baas niet-eensies hebbe.
  7. Eenseres-op 'n ochtend zat-i z'n beste dage te overpeinze-n-en toe brak 'm z'n hart van de narigheid. Jonges-jonges ! zeid-i, 't is toch-erreg met me ! M'n 'vaders knechs krijge-n-'r buik vol-en-ik-arreme stakkert! ik zit hier te rammele van de honger.
  8. Weet-je wat! 'k stap-op-en 'k ga m'n vader weer-op zoeke-n-en-ik zel zegge: och, vadertje lief ! och-ik hep gezondigt teuge-n-onze Lieve Heer-en teuge-n-uwee.
  9. En-as-uwe me nou niet meer-as kint-in huis wil neme, laat 'k tan-asjeblieft ma'r-uwes knecht magge weze !
  10. En foort stapte-n-i-j-op-en liet de varrekes de varrekes-en nam de reis-an-om na z'n vader te gaan. En toen-i-j-al dichte bij huis was gekomme, toe zag z'n vader 'm-al van verre; en d'ouwe /bl. II:95/ man z'n hart sprong-op toen-i-'m zag-en-i liep na 'm toe-w-en viel 'm-om z'n hals-en zoende-n-'m-asterantoe.
  11. Toe zei de zoon: och, vadertje lief! och-ik hep gezondigt teuge-n-onze lieve Heer en teuge-n-uwee; 'k bin nie meer waart uwes soon genoemt te worde.
  12. Ma'r de vader zei: kom, m'n jonge! laat 'k je ma'r gou-w-'n beetje-opknappe, want je ziet-'r' veul te schooierig-uit. En toe riep-i-j-'n knecht-en zei: haal jij reis-as-te-wint m'n zondagse rok hier-en trek 'm die-j-an-en geef 'm-as 'n fatsoendelik mans kind 'n ring-an z'n vinger ;-en ja, schoene mot-i-j-ook-an hebbe! zeg! breng me beste nuwe ma'r mee-j-en doe 'm die-j-an z'n voete.
  13. En teuge-n 'n-andere knecht zeid-i: breng't gemeste kallef-n slacht jelui dat.
  14. 'T is vetpot van daag; want me zoon was zoo goet-as doot voor me-n-en-i-j-is weer levendig geworde; hij was verlore-n-en 'k heb 'm weerom gevonde ! En toe begon de pret.
  15. En d' ouste zoon wiste-'r nog niks niemendal van, want hij was net niet 'thuis. Ma'r toen-i na huis kwam, hoorde-n-i dat-'r braaf gezonge-n-en gedanst wier-en dat-te viool ging.
  16. En hij riep-een van de knechs-en zei: zeg-eris-even! wat-is dáar-an 't hantje ? houwe ze kerremis ?
  17. En de knecht zei: wel, nou kom-an! weet uwe dat nog niet ? Wel ! uwes broer is weerom gekomme-n-en-uwes vader heit-et gemeste kallef geslacht-en-ons-allemaal-'n vrooleke dag gegeve!
  18. Ma'r toe wier die-j-ouste zoon nijdig-in z'n hart; hij wou niet naar binne gaan. Toe kwam z'n vader na buite-n-en zei: och toe kom nou ma'r! Wees jij nou geen spulbreker !
  19. Ma'r de zoon zei teuge z'n vader: hoor 'reis, vader! 'k heb nou-w-al zoo veul jare trou bij-j-uwee gewerrekt-en- alles gedaan wat-uwe me gehiete heit, ma'r 'k heb nog d' eerste keer te goet-tat-uwe mijn-eensies 'n geitebokki geve zel-om 'n vrindemaaltje met m'n kennisse te houwe.
  20. Ma'r nou dat lievertje weer 't huis gekomme-n-is, die 'r met z'n pierewaaiers-alles hed deurgelapt, nou heit-uwe wel 't gemeste kallef geslacht !
  21. Kind! zei de vader toe, heb-je-'n-'t niet-alle dage vol-op bij me gehat? En is niet-alles wat-ik heb voor jou? /bl. II:96/
  22. Ma'r nou mot je vroolik-en blij weze, want je broer was doot-en-i-j-is weer levendig geworde ; hij was verlore-n-en-i-j-is weer gevonde.
Johan Winkler: Algemeen Nederduitsch en Friesch dialecticon. - 's Gravenhage : Nijhoff, 1874.